Tony Judt, Historia niedokończona. Francuscy intelektualiści 1944-1956, przeł. Paweł Marczewski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2012.
Stereotypowy wizerunek egzystencjalistów przedstawia grupę intelektualistów przesiadujących w kawiarniach. Ubrani w czarne swetry z nieodłącznym papierosem w dłoni dyskutują w nieskończoność, posiłkując się cytatami z „kultowych” dzieł: obowiązkowych lektur literackich i filozoficznych.
W książce Judta, która ukazuje się na polskim rynku równo dwadzieścia lat po oryginalnym wydaniu, po tej wizji nie ma ani śladu. Sugestywny obrazek został zastąpiony przez inny, bardziej naukowy i szczegółowy, chwilami nużący, w którym nie ma miejsca na detale z życia bohaterów książki: postaci intelektualnego Paryża lat 40. i 50. Wśród nich odnaleźć można takie indywidualności, jak Simone de Beauvoir, Albert Camus, Maurice Merleau-Ponty, Emmanuel Mounier oraz, last but not least, Jean-Paul Sartre, przez wielu traktowany w owym czasie niemal jak Bóg.
Historia niedokończona to gęsta relacja z poglądów intelektualistów francuskich uwikłanych w komunizm i często szczerze w niego wierzących. Ta żarliwa wiara zakładała jednak wybiórcze i „przez palce” patrzenie na rzeczywistość oraz akrobatyczne niekiedy tłumaczenie stalinowskich działań, np. procesów pokazowych, które miały miejsce w latach 1947-1953 w Europie Wschodniej, także w Polsce. To dzieje wymiany zdań, filozoficznych awantur i sporów, prób zmagań z rzeczywistością za pomocą słownych manifestów. Dziś ta historia jawi się z jednej strony jako skomplikowana, z drugiej zawstydzająca.
Judt w swojej pracy uprawia historię ekskluzywną. Książka przeznaczona jest dla czytelnika uzbrojonego w słownik terminów filozoficzno-politycznych, mającego go w głowie lub w garści. Innymi słowy: odbiorca wrzucony w wir idei i francuskich sporów polityczno-filozoficznych lat 40. i 50. może poczuć się zdezorientowany.
Na plus książce Judta należy zaliczyć pojawiającą się na jej kartach rozbudowaną propozycję dalszych lektur, zalecanych przez autora osobom zainteresowanym zgłębianiem tematu. Dzięki temu lektura jego pracy dla wielu może stanowić dopiero początek własnego „śledztwa” dotyczącego francuskich intelektualistów zabierających głos w powojennych debatach publicznych i asumpt do wyrobienia sobie własnego zdania na temat ich niejednoznacznych postaw.
Historia niedokończona (która równie dobrze mogłaby nazywać się Fatalne zauroczenie, gdyby ten tytuł nie został już wykorzystany) to książka, która pokazuje, jak zmieniła (i skomplikowała) się rola intelektualisty od czasów sprawy Dreyfusa (koniec XIX wieku) i słynnego listu Emila Zoli o tytule J’accuse…! (Oskarżam!), gdy było jasne, jakie są jego prawa i obowiązki.
